Waar komt het toetje vandaan?

Het woord toetje is een verkleinwoord en komt waarschijnlijk van de uitdrukking “iets toe eten” wat later verbasterde in een ‘een toetje eten’. In de middeleeuwen gaf Hippocrates, de grondlegger van de Westerse geneeskunde, de aanbeveling om wijn met specerijen en suiker na de maaltijd te nuttigen. Het woord dessert is een Frans leenwoord, afgeleid van desserver (de tafel afruimen). Werknemers van de Nederlandsche Melkunie besloten in 1967 toetjes te gaan maken van melk. Het eerste kant-en-klare toetje was de vruchtenyoghurt in 1970. Na dit megasucces volgde al snel de vla (1971) en de pudding (1973) in de smaken vanille, hopjes en chocola. De griesmeelpudding met rode saus uit 1975 is tot op vandaag Mona’s best verkochte toetje aller tijden!

Het moderne toetje is van heel ver gekomen. Er is niet veel bekend over wat de Oude Grieken of Egyptenaren in welke volgorde aten: vermoedelijk namen ze als afsluiting van hun maaltijd amandelen en fruit. Van de Romeinen is wat meer toetjestraditie overgeleverd: zij hadden een aparte naam voor het laatste gerecht. Als ‘mensa secundae’ aten ze onder andere gebak, vruchten, noten en kaas. In middeleeuws Nederland was er in eenvoudige arbeidersgezinnen geen plaats voor een lekker nagerecht. Er werd hooguit wat fruit gegeten, maar dan wel in gekonfijte vorm. Gewoon fruit, zo vreesden artsen, zou de maag te veel afkoelen. In de hoogste kringen werd van het nagerecht inmiddels wél veel werk gemaakt. Bijvoorbeeld door gelei, dat gemaakt werd uit de zwemblaas van vissen, na een lang proces van koken en zeven op te stijven tot een gewenste figuur. Dat kon een dier zijn, een bloem, een familiewapen of iemands beeltenis. In kookboeken uit de achttiende eeuw duiken geleidelijk aan meer puddingen op. Ze moesten eigenhandig worden gekookt of gebakken in een taartpan of een vorm. Een heel gedoe. Van toetjes die je kant-en-klaar in de winkel kon kopen was nog geen sprake. Tot afgrijzen van koks gingen mensen thuis toetjes maken. Toen eenmaal de gelatine en de maizena waren uitgevonden ging het snel. In Engeland, en later ook in Nederland, verschenen boeken waarin werd uitgelegd hoe je pudding eenvoudig in allerlei vormen kon modelleren. In 1899 opende Klaas Honig in Koog aan de Zaan een fabriek waar maisstijfsel, maizena en puddingpoeders werden gemaakt. Het werd allemaal nog makkelijker toen in 1956 Saroma op de markt kwam, een instantpuddingpoeder dat alleen nog hoefde te worden vermengd met melk en vervolgens kon worden stijfgeklopt. In deze periode kregen steeds meer mensen een koelkast zodat zuivelproducten langer konden worden bewaard. Ook dat droeg bij aan de onstuitbare opmars van het kant-en-klaartoetje.

Het toetje is niet uitgevonden door meneer of mevrouw Mona. Toetjes zijn al veel ouder, al heetten ze toen nog gewoon dessert of nagerecht. De Romeinen gaven het nagerecht een naam: als ‘mensa secundae’ aten ze onder andere gebak, vruchten, noten en kaas. Van de Oude Grieken of Egyptenaren is wat meer toetjestraditie overgeleverd: vermoedelijk namen ze als afsluiting van hun maaltijd amandelen en fruit. In middeleeuws Nederland was er in eenvoudige arbeidersgezinnen geen plaats voor een lekker nagerecht, maar in de hoogste kringen werd van het nagerecht wel veel werk gemaakt.

Het woord toetje is ontstaan door het woord ‘toenemen’. Je neemt dus na het hoofdgerecht iets toe. In de volksmond werd dat verkleind naar het woord toetje. Toen werd de vraag “Nemen we nog iets toe?” veranderd in “Nemen we nog een toetje?” In de jaren ’70 kreeg het woord vooral grote bekendheid toen het merk Mona haar vla ging presenteren als toetje. Sindsdien is het woord erg populair geworden en noemen we vaak het nagerecht het ‘toetje’.