Hoe denkt een filosoof?

Het begint al bij Plato. In zijn beroemde dialoog de Phaedrus stelt hij dat de ratio onze emoties moet beteugelen en temmen, zoals een koetsier zijn paarden ment. Enkele flinke tikken van de zweep zijn nodig om de gevoelens in het gareel te krijgen. Ook volgens politiek filosoof Martha Nussbaum hebben veel grote denkers het belang van onze rationele vermogens stelselmatig overschat en wordt het tijd voor een herwaardering van het gevoel. Emoties zijn spontane oordelen; ze laten zien wat we waardevol vinden en wat niet. Volgens de fenomenologie oriënteren we ons vanuit ons lichaam op de werkelijkheid. Jean-Paul Sartre stelt dat onze emoties in die oriëntatie een belangrijke rol vervullen: ze geven zowel over onszelf als over de werkelijkheid essentiële informatie. Laten we er voor het gemak van uitgaan dat wie zijn verstand blijft oefenen steeds meer gevoel krijgt voor filosofie.

In 'Leer denken als een filosoof' presenteert Baggini twaalf fundamentele principes voor een meer humane, evenwichtige en rationele benadering van het denken. Van het in twijfel trekken van alles, ook onze eigen vragen, tot het vasthouden aan feiten en het streven naar zelfstandig denken, zonder eenzelvig te worden. Met alledaagse voorbeelden daagt Baggini ons uit om onze denkwijze te herzien en laat hij zien hoe deze principes kunnen worden toegepast in ons eigen leven. Je kunt van dit boek echt iets van opsteken over hoe je zelf denkt en welke elementen je daarin kunt veranderen. In zijn boek opent Julian Baggini de motorkap van de filosofie en legt hij de mechaniek van het filosoferen bloot.

Ik haal vertrouwen uit de zekerheid dat, uiteindelijk, bijna niets zeker is. Als ik voor mezelf zeker weet dat bijna niets zeker is, hoef ik me niet meer druk te maken over dat ik iets niet zeker weet. Dat is best een hele geruststelling. En ik weet dan ook dat het volkomen logisch is om vragen te blijven stellen. Ik ervaar ‘vertrouwen’ momenteel als een basissteen voor mijn bestaan. Vanuit dat vertrouwen durf ik namelijk overal een vraagteken achter te zetten. Filosoferen is niet alleen leuk om te doen; het verrijkt ook je leven. En het mooie is: iedereen kan het. Zó denkt een filosoof (denk ik…)!

Filosofie is makkelijker als je denkt. Volgens de Engelse filosoof Jeremy Bentham moet je om te bepalen wat het goede is niet afgaan op je persoonlijke gevoelens, maar op de ervaringen van iedereen. Hij is de grondlegger van het utilitarisme, een ethische stroming die stelt dat goed handelen betekent dat je zoveel mogelijk genot en zo min mogelijk pijn veroorzaakt voor zoveel mogelijk mensen. Volgens Bentham is dat te berekenen. Maar volgens Aristoteles is het goede dan ook geen berekening, maar een praktische vaardigheid. Hij vergelijkt de deugd, het vermogen om in een concrete situatie het juiste te doen, met een ambacht. Het goede moet je, net als het vak van bakker of smid, in de vingers krijgen. Goed handelen gaat vaak ook om de interactie met anderen. Volgens filosoof en schrijver Iris Murdoch houdt dit in dat we een zo liefdevol en compleet mogelijk beeld van de ander opdoen. We moeten de ander zien in het licht van het Goede. Stel niet jezelf, maar de ander centraal, denkt ook verlichtingsdenker Immanuel Kant. Hij vat het goede in een regel, de categorische imperatief: handel zo dat je zou kunnen willen dat de stelregel achter je handeling een algemene wet wordt. Niemand wil dat liegen de nieuwe norm wordt, dus dan moet je dat zelf ook niet doen. Een andere formulering van Kants categorische imperatief is: handel zo dat je de ander niet als middel, maar als doel beschouwt. Het goede, meent Kant, vind je niet in je gevoel, maar in het besef van de waardigheid van ieder mens.