Wat is het verhaal van Jona?

Jona wordt door God op pad gestuurd om de mensen van Ninevé te vertellen dat ze hun leven anders moeten leiden. Want anders zal God hen straffen. Maar hij heeft geen zin. Hij probeert te vluchten. Gek eigenlijk. Proberen te vluchten van God. Want waar ga je heen? Jona ging in ieder geval in tegenovergestelde richting. Zo ver weg mogelijk van de stad Ninevé. Met een boot. En dat gaat mis. Er komt een heftige storm en het lot wijst Jona aan – hij is de schuldige. Hij wordt overboord gegooid. Zo de zee in. Hij wordt opgeslokt door een walvis. Drie dagen en nachten duurt het voordat hij wordt uitgespuwd. Jona is gered. En gaat nu op hangende pootjes naar Ninevé. En warempel. De mensen luisteren naar hem. Ze krijgen berouw. Ze willen naar God luisteren. Maar als je denkt dat Jona daar blij mee is, heb je het mis. Hij wordt boos. Die mensen van Nineve verdienen straf. Geen genade. Hij blijft mokken. Hij vindt het besluit van God om de mensen een tweede kans te geven maar niks. Maar God wel. Iedereen verdient een tweede kans. Zelfs Jona.

Het boek Jona is een kort verhalend boek over een profeet die helemaal niet doet wat je van een profeet zou verwachten. Het verhaal laat ons zien hoe barmhartig God is, door Zijn barmhartigheid te contrasteren met Jona’s wraakgierigheid. Het boek begint met een opdracht van God voor Zijn profeet: “Het woord van de HEERE kwam tot Jona, de zoon van Amitthai: Sta op, ga naar de grote stad Ninevé en predik tegen haar, want hun kwaad is opgestegen voor Mijn aangezicht.” Jona probeert Gods opdracht te ontvluchten. Jona gaat op reis, maar niet naar het oosten, waar Ninevé ligt. In plaats daarvan gaat hij aan boord van een schip naar het westen, “weg van het aangezicht van de HEERE”. Jona probeert “van het aangezicht van de HEERE” weg te zeilen, maar tevergeefs. De HEERE wierp een hevige wind op de zee; er ontstond een zware storm op de zee, zodat het schip dreigde te breken. De enige oplossing, aldus Jona, is om hem overboord te gooien. God stuurt een grote vis om Jona op te slokken, en drie dagen later beveelt Hij de vis om Jona weer op het strand uit te spugen. Opnieuw draagt de HEERE Jona op om naar Ninevé te gaan en daar Zijn oordeel aan te kondigen. Deze keer gaat Jona inderdaad op pad. Zodra Jona in Ninevé aankomt raakt het verhaal in een stroomversnelling: “Hij predikte en zei: Nog veertig dagen en Ninevé wordt ondersteboven gekeerd! De mensen van Ninevé geloofden in God. Zij riepen een vasten uit en trokken rouwgewaden aan, van de grootste tot de kleinste onder hen”. De stad is geestelijk gezien ‘ondersteboven’ van Jona’s boodschap. En dan gebeurt precies wat Jona al had voorzien: “God kreeg berouw over het kwade dat Hij gezegd had hun te zullen aandoen, en Hij deed het niet”.

Jona wordt door God gezonden naar de stad Ninevé, maar kiest ervoor om de andere kant op te vluchten, wat leidt tot een reeks wonderlijke gebeurtenissen. Jona’s vlucht naar Tarsis leidt tot een hevige storm op zee. Na overboord te zijn gegooid, wordt Jona opgeslokt door een grote vis, die vaak als een walvis wordt aangeduid, hoewel de Bijbel dit niet specificeert. Drie dagen en nachten verblijft hij in de buik van de vis, waar hij tot inkeer komt en God om hulp smeekt. Na zijn redding en belijdenis krijgt Jona opnieuw de opdracht om naar Ninevé te gaan. Deze keer gehoorzaamt hij en predikt hij dat de stad binnen veertig dagen zal worden omgekeerd als ze zich niet bekeren.

God draagt Jona op naar de verdorven stad Nineve te gaan. Nineve staat hier symbool voor het buitenland, voor de vreemde wereld van de heidenen, waar men de Heer niet kent. Maar Jona weigert dienst. Hij gaat niet naar Nineve. Hij vertrekt in de tegenovergestelde richting. Hij scheept zich in voor Tarsis. Dat is richting west, de richting van de nacht en van de dood. Hij daalt af in het ruim van het schip. Zo diep mogelijk. Daar valt hij in een diepe slaap. Maar de Heer ontketent een hevige storm. De matrozen trachten door het lot te achterhalen bij wie de schuld ligt. Het lot valt op Jona. Diese bekent dat hij op de vlucht is voor de Heer. Op eigen verzoek wordt hij overboord geworpen. Een grote vis slokt hem op. In de buik van de vis waant Jona zich in de onderwereld. Hij ziet er de dood voor ogen. Nu begint de ommekeer. Hij roept God om hulp en bidt om bevrijding. De Heer verhoort zijn gebed. Na drie dagen spuwt de vis Jona op het droge. Zo staat hij na zijn mislukte vluchtpoging opnieuw aan het vertrekpunt. Voor de tweede maal wordt Jona naar Nineve gezonden. Nu vlucht hij niet. Hij gaat. Als het dan toch niet anders kan, zal hij die verdorven inwoners van Nineve eens duchtig de les lezen: 'Veertig dagen nog, en Nineve wordt met de grond gelijk gemaakt!'. Na deze donderpreek gaat Jona buiten de stad zitten afwachten wat er met Nineve zal gebeuren. Hij wil zien hoe de Heer de stad straft. De Heer is zo goed om voor Jona een schaduwrijke ricinusboom te laten opschieten. Die moet hem behoeden voor een zonnesteek. Vanuit de schaduw kan Jona zien hoe Nineve ten onder zal gaan. Maar na veertig dagen gebeurt er helemaal niets. Integendeel. De bewoners doen boete, zij roepen een vasten uit en bekeren zich. Het gevolg is dat God spijt krijgt van zijn plan om Nineve te gronde te richten. Hij brengt het niet ten uitvoer. Dat maakt Jona kwaad en nijdig. Hij bidt: 'Ach Heer, heb ik het niet gezegd, toen ik nog in mijn land was! Daarom heb ik het willen voorkomen door naar Tarsis te vluchten! Ik wist immers, dat U een genadige en barmhartige God bent, toegevend en rijk aan liefde, U hebt altijd berouw over onheil'. Dan is het de beurt aan God om Jona de les te lezen. De auteur vertelt dit met veel humor. De Heer laat de ricinusboom, die Jona schaduw bezorgt, na één nacht verdorren. En Hij laat de zon harder schijnen dan ooit. Dat maakt Jona kwaad, erg kwaad. Dan spreekt de Heer: 'U bent begaan met die ricinusboom, waarvoor u niets hebt gedaan en die u niet hebt opgekweekt … Zou Ik dan niet begaan zijn met Nineve, de grote stad, waar zoveel mensen wonen?'.

Het verhaal zit helder in elkaar. Het thema van het boek is Gods onbeperkte macht en zijn grote vergevingsgezindheid, zelfs voor andere volken dan Israël. In het eerste deel van het boek horen we dat Jona niet luistert naar een opdracht van God. Hij moet een boodschap van God brengen aan de stad Nineve, maar neemt in plaats daarvan de boot naar Tarsis. Na veel aarzeling doen ze dat. Maar Jona wordt gered: een grote vis slokt hem op. In het tweede deel krijgt Jona nog een keer het bevel om naar Nineve te gaan. Nu gehoorzaamt hij wel en profeteert dat de stad ten onder zal gaan. Maar de inwoners van Nineve komen tot inkeer en God spaart de stad. Wanneer Jona daar zijn teleurstelling over toont, wijst God hem terecht.